Niepożądane działanie leków pojawia się na skutek zażywania zbyt dużej liczby farmaceutyków jednocześnie, przyjmowania tej samej substancji czynnej w różnych preparatach, wystąpienia istotnych klinicznie interakcji różnych składników. Zjawisko to określamy mianem polipragmazji.
Każdy lek dodany do terapii powoduje, że zwiększa się istotnie ryzyko, że pojawi się niepożądane działanie leków. Działaniem niepożądanym może być wystąpienie zaparć, skutkujących obniżeniem podaży płynów i pożywienia. Następstwem jest odwodnienie, które wywołuje hipotonię ortostatyczną. Jej efektem są natomiast zawroty głowy i sięganie po dodatkowe leki. Tym samym zwiększa się ryzyko upadków i bolesnych urazów, zwalczanych lekami przeciwbólowymi.
Problem polipragmazji dotyczy szczególnie osób w wieku podeszłym, m.in. na skutek:
- występujących chorób przewlekłych,
- zmian czynnościowych i morfologicznych postępujących wraz z wiekiem.
Dodatkowo korzystanie z usług kilku lekarzy specjalistów jednocześnie, łatwy dostęp do leków OTC oraz duży odsetek pacjentów ingerujących w swoją farmakoterapię (ok. 40 proc.) sprawiają, że polipragmazja jest zjawiskiem częstym. Według danych statystycznych, w Polsce osoba w starszym wieku zażywa średnio 7 różnych leków dziennie (w tym 5 przepisanych na receptę).
Dane epidemiologiczne wskazują, iż niepożądane działanie leków skutkuje dużym odsetkiem hospitalizacji (wywołanych nierzadko właśnie złą ordynacją, czyli polipragmazją). Same leki z grupy NLPZ są jedną z pięciu najczęstszych ich przyczyn. Oprócz hospitalizacji, działania niepożądane leków prowadzą również do pogorszenia jakości życia chorych i obniżenia ich produktywności. Ostatecznym następstwem mogą być zgony. Wszystko to generuje trudne do oszacowania lecz znaczące koszty.
Farmakoterapia i opieka farmaceutyczna
Celem powinno być wypracowanie standardów zapewniających bezpieczeństwo farmakoterapii zgodnie z zasadą „primum non nocere”. Elementem tych zmian jest właściwa edukacja pacjentów i ścisła współpraca zawodów medycznych: zwłaszcza lekarzy i farmaceutów. Pomocna może być również optymalizacji leczenia. W farmakoterapii geriatrycznej idealnie znajduje zastosowanie zasada „start slow and go slow”. W rozwiązywaniu problemu polipragmazji pomocne są również narzędzia analizujące możliwe interakcje lekowe.
Właściwym krokiem wydaje się zapewnienie dostępu do opieki farmaceutycznej. Wprowadzenie tego świadczenia jest obecnie rozważane na terytorium RP. Środowiska medyczne wypowiadają się na ten temat niejednogłośnie, dobrą prognozą jest jednak pozytywne stanowisko Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce. Przy zapewnieniu odpowiednich warunków (m.in. dostępu aptek do dokumentacji medycznej) i wyznaczeniu zakresu odpowiedzialności, opieka farmaceutyczna ma szansę zwiększyć bezpieczeństwo farmakoterapii i obniżyć występowanie zjawiska polipragmazji.
Red.
