W dniach 4-24 czerwca obchodzimy Dni Walki z Rakiem. Chorobie nowotworowej mogą zapobiec przede wszystkim zdrowy tryb życia i profilaktyka. Badań profilaktyczne to najskuteczniejszy sposób na wczesne wykrycie raka. Głównym powodem dużej liczby chorych, którzy umierają na raka, jest zbyt późne wykrycie choroby.
W 2014 r. zgodnie z danymi Krajowego Rejestru Nowotworów odnotowano w Polsce 159,2 tys. nowych przypadków zachorowań na nowotwory oraz ponad 95,6 tys. zgonów spowodowanych tymi schorzeniami. Tym samym nowotwory stanowią drugą, po chorobach układu krążenia, przyczynę zgonów w Polsce – odpowiadającą za 27 proc. zgonów wśród mężczyzn i 24 proc. zgonów u kobiet.
Główne przyczyny
Przyczyny wzrostu liczby zachorowań i zgonów na nowotwory złośliwe w Polsce to przede wszystkim:
- starzenie się społeczeństwa,
- niezdrowy styl życia (duże narażenie na czynniki rakotwórcze – np. dym tytoniowy, zanieczyszczenia środowiska).
Nie istnieje pewny, sprawdzony sposób na uniknięcie zachorowania na nowotwór. To czy zachorujemy na raka, zależy od naszych genów, wieku i stylu życia. Jednak wbrew powszechnej opinii tylko niewielka część z chorób nowotworowych rozwija się w wyniku dziedziczenia. Większość z nich to efekt długotrwałego gromadzenia uszkodzeń DNA. Zdrowy tryb życia może redukować ilość tych uszkodzeń.
Naukowcy stale badają, które z naszych codziennych zachowań (w jaki sposób i do jakiego stopnia) przyczyniają się do rozwoju choroby lub chronią przed nią. Jest kilkanaście kategorii czynników ryzyka. Wszystkie (poza promieniowaniem jonizującym) można kontrolować. Można więc zapobiegać wielu powszechnie występującym nowotworom (np. rak płuca, przełyku, okrężnicy, rak jamy ustnej i czerniak).
Czego należy unikać?
- Picia alkoholu – od 2 do 4 proc. wszystkich nowotworów ma związek (pośredni lub bezpośredni) z alkoholem. Zwiększa on ryzyko wystąpienia raka: jamy ustnej, gardła, przełyku, krtani, wątroby i piersi u kobiet.
- Palenia tytoniu – rak płuca występuje niemal wyłącznie u palaczy i osób narażonych na bierne palenie. Im bardziej intensywny nałóg, tym większe problemy ze zdrowiem. Jednoczesne picie i palenie powoduje wielokrotne zwiększenie ryzyka zachorowania (np. rak krtani występuje ponad 300 razy częściej u osób nadużywających obu substancji).
- Promieniowania UV – jest niebezpieczne ze względu na ryzyko powstania nowotworów skóry. Należy unikać długiej ekspozycji, stosować kremy z filtrem i nie korzystać z solariów.
- Czynników o udowodnionym charakterze kancerogennym (np. azbest).
Zalecenia
- Aktywność fizyczną – badania potwierdzają, że szczupła sylwetka pozwala uniknąć do 20 proc. nowotworów związanych z nadmiarem tkanki tłuszczowej.
- Zbilansowaną dietę – powinna dostarczać prawidłowej ilości energii i poszczególnych składników pokarmowych (utrzymanie stałej masy ciała, spożywanie świeżych warzyw i owoców, ograniczenie czerwonego mięsa).
- Szczepienia przeciwko wirusom, które mogą powodować pewne nowotwory np.:
- przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV), który może prowadzić do rozwoju raka szyjki macicy,
- przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, który może prowadzić do rozwoju raka wątrobowokomórkowego.
- Przesiewowe badania mammograficzne, cytologiczne oraz kolonoskopowe – pozwalają wcześnie wykryć nowotwór.
Bezpłatne badania profilaktyczne
1. Kolonoskopia – w ramach Programu badań przesiewowych raka jelita grubego
Badania kolonoskopowe wykonywane są w dwóch systemach:
- Bez zaproszeń – są skierowane do osób, które nie mają objawów klinicznych sugerujących raka jelita grubego, oraz tych, które nie miały rozpoznanego raka jelita grubego w przeszłości:
- w wieku 50-65 lat – niezależnie od wywiadu rodzinnego, które nie miały wykonanej kolonoskopii przez ostatnie 10 lat,
- w wieku 40-49 lat – które mają krewnego pierwszego stopnia, u którego rozpoznano raka jelita grubego,
- w wieku 25-49 lat – z rodzin, u których wystąpił dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością (HNPCC). W tej grupie należy potwierdzić przynależność do rodziny HNPCC w poradni genetycznej. Członkowie takiej rodziny powinni wykonywać kolonoskopię co 2-3 lata. Chyba że badanie genetyczne wskaże, że u danej osoby nie ma mutacji genetycznych i może być zwolniona z wykonywania kontrolnych kolonoskopii.
- Z zaproszeniami – są skierowane do osób w wieku 55-64 lat, które otrzymały imienne zaproszenie na udział w badaniu (niezależnie od występowania lub braku objawów klinicznych sugerujących raka jelita grubego).
Zaproszenie na profilaktyczną kolonoskopię jest imienne i ważne do końca roku kalendarzowego, w którym wypadają 64. urodziny pacjenta.
2. Badania przesiewowe płuc w ramach Programu badań w kierunku wykrywania raka płuca
Badania przesiewowe płuc mogą wykonać osoby, które kwalifikują się do grupy ryzyka, czyli:
- osoby w wieku od 50 do 70 lat,
- osoby, które od ponad 20 lat palą papierosy lub inne produkty tytoniowe,
- osoby narażone na ekspozycję czynników rakotwórczych (azbest, radon, uran, arszenik, beryl, produkty przemiany węgla kamiennego).
Badania są wykonywane w tych częściach kraju, gdzie wykrywalność nowotworu płuca w stosunku do nowych zachorowań jest najniższa. Są to następujące województwa:
- lubelskie (powiaty: m. Biała Podlaska, m. Zamość, świdnicki, janowski, hrubieszowski, krasnostawski),
- mazowieckie (powiaty: m. Ostrołęka m. Siedlce, węgrowski, makowski, przysuski, białobrzeski, łosicki, pułtuski, mławski, ciechanowski, żuromiński, gostyniński, szydłowiecki, wołomiński, ostrołęcki. m. Płock, garwoliński),
- opolskie (powiaty: krapkowicki, strzelecki, kluczborski, namysłowski, kędzierzyńsko-kozielski, brzeski, opolski),
- podlaskie (powiaty: kolneński, zambrowski, hajnowski, siemiatycki, łomżyński, bielski), śląskie (powiaty: raciborski, m. Częstochowa, m. Żory, m. Chorzów, wodzisławski, m. Świętochłowice),
- warmińsko-mazurskie (powiaty: lidzbarski, gołdapski, olecko-gołdapski, nowomiejski, ostródzki, węgorzewski, ełcki, elbląski, giżycki, m. Elbląg).
3. Mammografia i cytologia
Panie zachęcane są szczególnie, aby skorzystały z bezpłatnych badań profilaktycznych w ramach Programu profilaktyki raka piersi (mammografia) oraz Programu profilaktyki raka szyjki macicy (cytologia).
Pakiet onkologiczny
Pakiet onkologiczny, który obowiązuje od 1 stycznia 2015 r., został wprowadzony z myślą o pacjentach z chorobami nowotworowymi. W trosce o zapewnienie jak najlepszej opieki medycznej dla tej szczególnej grupy chorych wprowadziliśmy zmiany, które poprawią jego funkcjonowanie.
Najważniejsze zmiany, które wejdą w życie 1 lipca:
- Lekarz specjalista będzie mógł wystawić kartę diagnostyki i leczenia onkologicznego (tzw. karta DILO) w przypadku podejrzenia nowotworu. Dotychczas mógł ją wystawić jedynie przy rozpoznaniu nowotworu, natomiast przy podejrzeniu raka mógł to zrobić tylko lekarz podstawowej opieki zdrowotnej.
- W ramach pakietu onkologicznego będą leczone także nowotwory miejscowo złośliwe (czyli nowotwory, które w klasyfikacji histopatologicznej i onkologicznej są niezłośliwe, ale są złośliwe klinicznie, w związku z tym wymagają postępowania diagnostyczno-terapeutycznego charakterystycznego dla nowotworów złośliwych).
- Karta DILO będzie krótsza (zmniejszy się zakres danych, który zawiera). Dzięki temu obsługa karty będzie bardziej efektywnym.
- Sprawozdawczość dotycząca prowadzenia list oczekujących będzie prostsza.
Program profilaktyki nowotworów głowy i szyi
Nowotwory głowy i szyi to coraz większy problem zdrowotny. W ostatnich latach zachorowalność na nie wzrosła o 25 proc., a umieralność – o ponad 18 proc.
Nowotwory głowy i szyi rozpoznaje się u ok. 11 tys. osób rocznie, a umiera na nie ok. 6 tys. osób.
Przyczyną tak niekorzystnych wskaźników jest zbyt późna diagnoza (w 3. lub 4. stadium zaawansowania). W początkowym stadium choroby – gdy szansa na wyleczenie wynosi 95 proc. – do ośrodków onkologicznych zgłasza się jedynie 20 proc. pacjentów.
W grupie ryzyka są osoby, które:
- mają 40-65 lat,
- palą papierosy,
- nadużywają alkoholu,
- są zagrożone wirusem brodawczaka ludzkiego.
Do nowotworów głowy i szyi zaliczamy te, które rozwijają się w błonie śluzowej górnych dróg oddechowych i przełyku – w jamie ustnej, gardle, krtani, jamie nosowej i zatokach. Mogą one też powstać w śliniankach, tarczycy i gruczołach przytarczycowych, tkance miękkiej, kościach i skórze.
Najważniejsze objawy to:
- niedrożność nosa,
- krwawienie z nosa,
- owrzodzenie i/lub nalot na języku,
- pieczenie języka,
- ból i/lub problemy z przełykaniem,
- przewlekła chrypka,
- guz na szyi.
Jednak eksperci zwracają uwagę, że w ostatnich latach wzrasta liczba zachorowań wśród tzw. młodych dorosłych, czyli osób przed 45. rokiem życia, aktywnych zawodowo. W tej grupie główną przyczyną rozwoju choroby są m.in. ryzykowne zachowania seksualne.
Źródło: mz.gov.pl
