Borelioza od kleszcza – objawy, profilaktyka, leczenie

Borelioza od kleszcza jest najbardziej popularną chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie przenoszone na człowieka przez kleszcze z rodzaju Ixodes. Szczególnie w okresie wakacyjnymi jesteśmy częściej niż zwykle na nią narażeni.

Borelioza od kleszcza jest chorobą, której diagnozowaniem i leczeniem zajmują się lekarze chorób zakaźnych. Podstawowa wiedza na temat kleszczy, sposobu ich usuwania oraz chorób, które mogą przenosić, ułatwia właściwe postępowanie w sytuacji, gdy do ukłucia przez nie już dojdzie.

Oprócz boreliozy, ukąszenia kleszczy mogą prowadzić między innymi do:

• odkleszczowego zapalenia mózgu,
• anaplazmozy,
• erlichiozy,
• tularemii.

Choroby te występują jednak znaczniej rzadziej niż borelioza i występują głównie na terenach Polski północno-wschodniej.

Według danych Państwowego Zakładu Higieny, liczba zachorowań na boreliozę systematycznie wzrasta. W 2012 r. zarejestrowano 8,8 tys. zachorowań, w 2013 r. – 12.7 tys. W 2019 r. zanotowano już ponad 20 tys. przypadków. Najwięcej zachorowań rejestruje się w województwie podlaskim i warmińsko-mazurskim.

Fałszywe informacje na temat boreliozy powodują, że pacjenci poddają się niekonwencjonalnym terapiom o trudnym do przewidzenia dla nich skutku albo niepotrzebnym, długotrwałym antybiotykoterapiom.

Borelioza bywa mylona m.in. z uczuleniami na jady owadów, stwardnieniem rozsianym, chorobą zwyrodnieniową, reumatologicznym zapaleniem stawów czy z depresją. Właściwa diagnostyka i interpretacja wyników badań skraca ścieżkę diagnostyczną. Umożliwia szybsze wdrożenie właściwego leczenia prze lekarza chorób zakaźnych.

Skąd się bierze?

Chorobę wywołują bakterie – krętki z rodzaju Borrelia (B.garinii, B.afzelii, B.burgdorferi). Bakterie dostają się do organizmu przez ślinę, albo wymiociny kleszcza. Im dłużej kleszcz „żeruje”, tym większe jest ryzyko transmisji zakażenia. Stąd tak ważne jest szybkie i właściwe usuwanie kleszczy. W Polsce dominują głównie dwa gatunki: kleszcz pospolity (Ixodes ricinus) i kleszcz tajgowy (Ixodes persulcatus). Rezerwuarem bakterii są zwierzęta wolno żyjące.

Borelioza jest chorobą wielonarządową. Obraz kliniczny może wiązać się z zajęciem czterech układów. Są nimi: skóra, stawy, serce, układ nerwowy. Istnieją trzy stadia choroby: wczesne ograniczone, wczesne rozsiane i późne. O ile stadium wczesne diagnozuje się dość łatwo (rumień wędrujący), o tyle późne stadia choroby przysparzają niemało trudności diagnostycznych i leczniczych.

Stadia choroby

Poszczególne stadia boreliozy:

• wczesne ograniczone: rumień pełzający (wędrujacy), chłoniak limfocytowy skóry;
• wczesne rozsiane: rumień wędrujący mnogi, zapalenie stawów, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie układu nerwowego (zwykle limfocytarne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych albo zapalenie nerwów czaszkowych);
• późne: przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn, przewlekłe zapalenie stawów, przewlekła neuroborelioza (np. zapalenie mózgu, zapalenie korzeni nerwowych i nerwów obwodowych).

Najczęściej borelioza objawia się jako rumień wędrujący. Jest to zmiana skórna w okolicy ukłucia przez kleszcza. Pojawia się najczęściej po tygodniu, ale czasem nawet po ok. 30 dniach. Zmiana znajduje się w poziomie skóry i szybko się powiększa ku obwodowi. Jej inne typowe cechy to: średnica większa niż 5 cm, obecność przejaśnienia w środku, wyraźnie odgraniczone brzegi, przeważnie nie swędzi ani nie boli.

Borelioza wielokrotnie bywa mylona z rumieniem odczynowym po ukłuciu kleszcza. Pojawia się ono szybko od momentu ukłucia i dla odmiany bardzo silnie swędzi. Typowy rumień wędrujący jest objawem patognomicznym. Jest charakterystyczny dla choroby i na podstawie samej jego obecności możemy rozpoznać boreliozę i zacząć ją leczyć.

Borelioza od kleszcza – symptomy

Poza tym borelioza może objawiać się między innymi jako:

1. Rumień wędrujący mnogi. Do różnicowania z takimi jednostkami chorobowymi jak grzybica czy łuszczyca.
2. Zapalenie stawów. Objawiające się zajęciem przeważnie dużych stawów obwodowych jak kolana, łokcie, stawy skokowe. Stawy są najczęściej zajmowane asymetrycznie a zajętym stanem zapalnym stawom towarzyszy znaczny obrzęk przy skąpych objawach ogólnych. Warto zaznaczyć, że bóle kręgosłupa nie są typowym obrazem klinicznym boreliozy podobnie jak dolegliwości bólowe w zakresie drobnych stawów rąk. W przypadku niecharakterystycznego obrazu klinicznego wskazana jest równoległa diagnostyka ortopedyczna i reumatologiczna.
3. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Jego objawy to przede wszystkim ból głowy, gorączka, sztywność karku, nudności, wymioty. Cele potwierdzenia zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych konieczne jest wykonanie nakłucia lędźwiowego. Zawsze wymaga hospitalizacji.
4. Porażenie nerwów czaszkowych (głownie nerwu VII – porażenie typu Bella).

Rzadko obserwuje się inne postaci boreliozy, jak zaburzenia rytmu serca o najczęściej łagodnym charakterze, porażenia innych nerwów czy zapalenie mózgu.

Jak wyleczyć boreliozę?

Diagnostyka boreliozy opiera się o obraz kliniczny choroby i badania serologiczne. W pierwszej kolejności wykonuje się badania metodą ELISA. Mogą one wypaść fałszywie dodatnio, np. u pacjentów ze współistniejącymi chorobami autoimmunologicznymi, albo fałszywie ujemnie, jeżeli zostały wykonane zbyt wcześnie. Wyniki wątpliwe bądź dodatnie weryfikuje się metodą Western Blot, którą charakteryzuje wysoka specyficzność.

Zgodnie z rekomendacjami, dopiero dodatni wynik badania serologicznego w połączeniu z obrazem klinicznym odpowiadającym chorobie uprawomocnia do rozpoznania boreliozy. Izolowany dodatni wynik badania serologicznego, przy braku objawów typowych dla choroby, świadczy tylko o kontakcie organizmu w przeszłości z bakterią i nie jest wskazaniem do leczenia.

Leczenie boreliozy polega na zastosowaniu odpowiedniej antybiotykoterapii, najczęściej przez 3–4 tygodnie. Nie ma potrzeby stosowania wielomiesięcznych ani wieloletnich terapii antybiotykami. Ich wpływ na organizm nie jest obojętny, a może być wręcz szkodliwy. W przypadku neuroboreliozy oraz w zapaleniu stawów antybiotykoterapia doustna może okazać się nieskuteczna. Jeśli istnieje wysokie ryzyko choroby, wskazane jest wówczas zastosowanie antybiotykoterapii dożylnej.

Niestety nie ma dostępnej szczepionki przeciwko boreliozie. Istnieje natomiast w Polsce szczepionka przeciwko odkleszczowemu zapaleniu mózgu. To choroba wirusowa mogąca objawiać się zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych lub mózgu.

Profilaktyka boreliozy

Ważna jest profilaktyka, do której należą:

• stosowanie odpowiedniej odzieży w miejscach narażenia na ukłucia kleszczy, np. w czasie wędrówek do lasów (długie rękawy, długie spodnie, ubrania w kolorze jasnym celem łatwiejszego wypatrzenia kleszcza);
• stosowanie repelentów;
• oglądanie skóry po powrocie z terenów dużego narażenia na ukłucia przez kleszcze;
• w przypadku znalezienia kleszcza w skórze wskazane jest jego jak najszybsze usuniecie, z zachowaniem zasad mających na celu zmniejszenie ryzyka transmisji zakażenia (kleszcza nie należy wykręcać, wyciskać, smarować tłustymi substancjami ani alkoholem);
• ochronę zwierząt domowych mogących zawlec kleszcze do mieszkania.

Warto zaznaczyć, że samo ukłucie przez kleszcza nie stanowi wskazania do zastosowania antybiotykoterapii. Profilaktykę poekspozycyjną należy stosować tylko w sytuacji mnogich ukłuć przez kleszcze na terenie endemicznym u osoby spoza tego terenu.

Po każdorazowym ukłuciu przez kleszcza zaleca się obserwację potencjalnie zakażonego miejsca przez okres ok 30 dni, pod kątem wystąpienia rumienia wędrującego. W przypadku jego wystąpienia, należy niezwłocznie udać się do lekarza, najlepiej lekarza chorób zakaźnych.

Red.