Zapalenie oskrzelików to ostra choroba infekcyjna dolnych dróg oddechowych, w której zmiany dotyczą drobnych oskrzelików. Wywołana jest najczęściej zakażeniem wirusowym lub rzadziej czynnikami toksycznymi.
Zapalenie oskrzelików w 80 proc. przypadków ma za przyczynę wirus RSV (nabłonka oddechowego), a w pozostałych – metapneumowirus (hMPV), bocawirus (hBOV), wirus grypy, wirus paragrypy, koronawirusy, adenowirusy i rynowirusy
Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, czyli poprzez przeniesienie drobnoustrojów w trakcie kichania lub kaszlu. Źródłem zakażenia jest przede wszystkim starsze rodzeństwo uczęszczające do przedszkola lub szkoły, rzadziej osoby dorosłe – rodzice czy opiekunowie. Zapalenie oskrzelików rozwija się po ok. 5. dniach od kontaktu z wirusem.
Objawy i przebieg
Zazwyczaj na początku choroby pojawia się łagodna infekcja górnych dróg oddechowych, jak katar, suche pokasływanie z towarzyszącą niewysoką gorączką. Po 2–3 dniach kaszel narasta, staje się mokry, co ma bezpośredni związek z pojawieniem się gęstej, trudnej do odkrztuszenia wydzieliny. Małe dziecko porusza skrzydełkami nosa, postękuje, męczy się przy jedzeniu, przerywa karmienie. Po rozebraniu, widoczna jest praca dodatkowych mięśni oddechowych – wciągane są międzyżebrza, dołek jarzmowy pod brodą, dołki nad- i podobojczykowe.
Objawy ostrego zapalenia oskrzelików to:
- przyspieszone oddychanie (tachypnoe),
- wydłużenie wydechu,
- świsty stwierdzane w badaniu stetoskopem.
W badaniu rentgenowskim płuc widoczne są zmiany o charakterze:
- rozdęcia płuc,
- zagęszczenia pęcherzykowe (wywołane wypełnieniem pęcherzyków płucnych przez płyn),
- zacienienia o charakterze guzków lub siateczkowate.
W spirometrii obserwuje się cechy obturacji oskrzeli. Natomiast w badaniu histopatologicznym tkanki płucnej stwierdza się zmiany obrzękowe i martwicze w obrębie nabłonka oskrzelików. Wnętrze oskrzelików może być wypełnione wysiękiem i śluzem.
U większości dzieci przebieg jest łagodny i nie ma konieczności hospitalizacji. Tylko 1–2 proc. dzieci wymaga pobytu w szpitalu, a u niewielkiego odsetka z nich rozwija się niewydolność oddechowa.
Kiedy najczęściej występuje choroba?
Najwięcej przypadków zapalenia oskrzelików rozpoznaje się w okresie jesienno-zimowym. Sezon zachorowań rozpoczyna się w listopadzie lub grudniu, osiąga maksymalne natężenie w styczniu lub lutym i kończy się w marcu, a niekiedy w kwietniu. Zakażenie dotyczy małych dzieci, do ukończenia 2. roku życia. Chłopcy chorują nieco częściej niż dziewczynki.
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
Do czynników ryzyka cięższego przebiegu zapalenia oskrzelików należą wcześniactwo, przewlekłe choroby układu oddechowego, wady serca, choroby neurologiczne, zaburzenia odporności, wiek poniżej 3. miesiąca, karmienie piersią krótsze niż 2 miesiące, uczęszczanie do żłobka, kontakt z rodzeństwem wieku przedszkolnym i szkolnym, narażenie na dym tytoniowy.
Karmienie piersią jest naturalną metodą prewencji infekcji dróg oddechowych. Wskazany jest minimum 6-miesięczny okres karmienia naturalnego. Ponadto niemowlęta i małe dzieci nie mogą być eksponowane na dym tytoniowy, gdyż szkodliwe substancje w nim zawarte obniżają odporność.
Ze względu na drogę zakażenia zapobieganie szerzeniu się infekcji obejmuje dokładne mycie rak, a najlepiej ich odkażanie preparatem na bazie alkoholu po kontakcie z osobą chorą.
W profilaktyce infekcji wirusem RS stosuje się też przeciwciało monoklonalne skierowane bezpośrednio przeciwko wirusowi. Wskazania do takiego leczenia wydawane są przez lekarza i obejmują głównie dzieci przedwcześnie urodzone lub z wadą układu krążenia, która powoduje zaburzenia hemodynamiczne.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów?
Dziecko w dobrym stanie ogólnym, pomimo kataru i podwyższonej temperatury, które chętnie spożywa pokarm i pije, można leczyć w warunkach domowych. Należy delikatnie czyścić nos (gruszką lub innych odpowiednim urządzeniem) z zalegającej wydzieliny. Można dodatkowo stosować wodę morską bezpośrednio do przewodów nosowych. W przypadku gorączki należy podać leki przeciwgorączkowe. Konieczne jest również zapewnienie optymalnych warunków otoczenia, powietrze w pokoju dziecka powinno być stosunkowo chłodne (ok. 18–20°C) i nawilżone.
Pojawienie się nasilonej duszności, wysiłku oddechowego, bezdechów, sinicy lub problemów z karmieniem wymaga pilnej konsultacji lekarskiej i oceny wskazań do hospitalizacji.
Jak rozpoznaje się chorobę?
Do rozpoznania i oceny wskazań do hospitalizacji wystarczają wywiad lekarski oraz objawy stwierdzane w badaniu fizykalnym. Podczas wizyty mierzy się takie parametry, jak liczba oddechów, rytm serca czy saturacja krwi tlenem.
W niektórych przypadkach wykonuje się RTG klatki piersiowej, głównie celem różnicowania z zapaleniem płuc oraz pobiera się krew do badania.
Możliwe jest również wykonanie szybkiego testu na obecność infekcji wirusem RSV po pobraniu wydzieliny z tylnej ściany gardła (lub jam nosa).
Jakie są metody leczenia?
Nie ma leczenia przyczynowego w celu zlikwidowania nabytego wirusa. Stosuje się leczenie objawowe, a w przypadku trudności oddechowych tlenoterapię przez maseczkę lub wąsy tlenowe.
W niektórych przypadkach stosuje się leki rozszerzające oskrzela, ale zaleca to lekarz w zależności od konkretnego przypadku. Nie stosuje się leków przeciwzapalnych, jak glikokortykosteroidy wziewne lub systemowe. Antybiotykoterapię stosuje się u niemowląt z powikłaniami bakteryjnymi, takimi jak: zapalenie ucha środkowego.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Tylko jedno na tysiąc dzieci chorujących na zapalenie oskrzelików trafia z powodu niewydolności oddechowej na oddział intensywnej opieki medycznej. Największe ryzyko ciężkiego zapalenia oskrzelików występuje u dzieci przedwcześnie urodzonych lub obciążonych innymi chorobami lub wadami.
Większość niemowląt przechodzi infekcję łagodnie i zdrowieje w okresie 2-3 tygodni, pamiętać należy jednak o możliwości rozwoju kolejnych infekcji wywołanych przez wirusa RS. Ma to związek z brakiem trwałej pamięci immunologicznej po przebytym zakażeniu. Najczęściej przebiegają one łagodniej niż pierwsza infekcja.
Co robić po zakończeniu terapii?
Wirus RS uszkadza nabłonek oddechowy. Po przebyciu zapalenia oskrzelików do 13. miesiąca życia występuje zwiększone ryzyko nawrotów obturacji oskrzeli. Zalecana jest więc wzmożona ostrożność. W razie kolejnego zachorowania należy poinformować lekarza o przebyciu już przez dziecko choroby.
Red.
