Opieka długoterminowa zaczyna się wtedy, kiedy choroba i związana z nią niesprawność zostaje z pacjentem na stałe lub na lata, kiedy kończą się możliwości uzyskania spektakularnych efektów terapii, kiedy wsparcie rodziny jest niewystarczające.
Przygotowywane zmiany systemowe w służbie zdrowia będą miały istotny wpływ na funkcjonowanie poszczególnych obszarów świadczeń w tym na dalszy rozwój zakładów opieki długoterminowej (OPD).
Intensywny rozwój zakładów OPD został zapoczątkowany jeszcze pod koniec lat 90. w pierwszym etapie przekształceń systemowych w Polsce. Obecnie po 18 latach od utworzenia pierwszych placówek, na terenie kraju funkcjonuje ponad 1000 zakładów opieki domowej i kilkaset zakładów opieki stacjonarnej. Placówki te zapewniają kontynuację leczenia i opieki dla pacjentów przewlekle chorych i starszych po zakończonym leczeniu szpitalnym lub w sytuacji utraty samodzielności w warunkach domowych. Świadczenia te są kluczowe dla osób które nie mogą dotrzeć do placówek medycznych lub też wymagają opieki i leczenia w warunkach stacjonarnych. Liczba odbiorców opieki długoterminowej systematycznie rośnie.
W odpowiedzi na zmieniające się potrzeby zdrowotne starzejącej się populacji, pielęgniarki podjęły wyzwanie i w ostatnich kilkunastu latach aktywnie zaangażowały się w rozwijanie oferty świadczeń zdrowotnych dla pacjentów przewlekle chorych i niesamodzielnych. Wiele z nich zrezygnowało z pracy w sektorze publicznym, zainwestowało własne środki i utworzyło niepubliczne zakłady opieki długoterminowej.
Polska jest jednym z nielicznych krajów w Europie, który nie przyjął strategicznego programu rozwoju sektora świadczeń opieki długoterminowej. Wobec planowanych zmian systemowych, i braku strategii rządowej dla tego sektora, zakłady opieki długoterminowej znalazły się w sytuacji niepewności i potencjalnego zagrożenia. Podkreślenia wymaga fakt, że wbrew formalnym deklaracjom decydentów, zaangażowanie środków publicznych w tej dziedzinie jest najniższe w Europie – 0,8 proc. PKB, przy kilkakrotnie wyższym wskaźniku w krajach takich jak Holandia 2,5 proc. i Szwecja 3,5 proc. (Raport Banku Światowego z 2016 r.).
Utrzymujący się od lat brak polityki w zakresie zabezpieczenia świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki długoterminowej skutkuje bardzo dużym zróżnicowaniem dostępności i poziomu finansowania pomiędzy poszczególnymi Oddziałami NFZ (np. rozpiętość powyżej 100 proc. pomiędzy województwem śląskim i pomorskim na 10.000 uprawnionych).
W ostatniej dekadzie poziom finansowania świadczeń OPD, wyrażony ceną osobodnia opieki utrzymuje się na tym samym poziomie, a w opiece domowej ulegał nawet stopniowemu obniżeniu, przy wyraźnym wzroście kosztów pracy i usług. Skutkuje to dużą demotywacją pielęgniarek do planowania przyszłości zawodowej w tym sektorze.
W latach 2015-2016 Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji na zlecenie Ministra Zdrowia dokonała wyceny świadczeń domowej opieki długoterminowej. Proces ten zakończony 30 czerwca 2016 r. Obwieszczeniem MZ nie został jednak wdrożony jako obowiązujący warunek finansowania świadczeń. Następstwem tego jest sytuacja, w której oddziały NFZ mogą zawierać umowy i ogłaszać nowe konkursy na poziomie finansowym nie zapewniającym minimalnych kosztów pracy oraz niezbędnego wyposażenia, materiałów i innych rodzajów kosztów takich jak diagnostyka czy koszty transportu do pacjenta.
Dyrektorzy placówek stacjonarnych (ZOL/ZPO) od kilkunastu lat, nie uzyskali zainteresowania decydentów koniecznością uporządkowania reguł finansowania rzeczywistych kosztów zakwaterowania i wyżywienia pacjentów przebywających w ich placówkach. Zgodnie z prawem pacjent wnosi opłatę, która niejednokrotnie pokrywa zaledwie do 50 proc. powyższych kosztów.
W ostatnim okresie pielęgniarki zaczęły realizować nowe świadczenia wynikające z poszerzonych kompetencji czyli między innymi ordynować materiały medyczne, środki pomocnicze a także ordynować i kontynuować leczenie farmakologiczne oraz badania diagnostyczne. Do chwili obecnej jest to wyłącznie dodatkowe zadanie i odpowiedzialność bez bodźców finansowych.
Wobec braku debaty publicznej i jasnych priorytetów co do dalszych reguł funkcjonowania opieki długoterminowej, kadra zarządzająca oraz liderzy zakładów opieki długoterminowej, a także przedstawiciele świata nauki, podjęli inicjatywę wypracowania rekomendacji dotyczących rozwoju modelu opieki długoterminowej w sektorze zdrowia. Debata ekspercka nt. budowania modelu opieki długoterminowej zorganizowana we współpracy PTP oraz NRPiP odbyła się w dniu 9 lutego na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym.
W debacie wzięli udział przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia, centrali NFZ, konsultanci krajowi i wojewódzcy, liderzy organizacji pielęgniarskich a także przedstawiciele organizacji pacjentów oraz instytucji eksperckich zaangażowanych w opracowywanie nowych rozwiązań dla systemu ochrony zdrowia. Uczestnicy spotkania reprezentujący wszystkie województwa bardzo aktywnie włączyli się w dyskusję dotyczącą zdefiniowania najważniejszych kierunków zmian, które warunkują dalszy rozwój opieki długoterminowej.
Za największe bieżące zagrożenie dla zakładów opieki długoterminowej uznano niejednoznaczność kryteriów oceny ofert w zakresie świadczeń OPD wypracowanych przez Ministerstwo Zdrowia, a mających kluczowe znaczenie w rozpoczętych na początku lutego postępowaniach konkursowych. Rezultatem debaty jest Księga Rekomendacji, która zostanie przekazana dla ministra zdrowia, zawierającą propozycje wspólnych działań na rzecz rozwoju świadczeń opieki długoterminowej.
Dr n. o zdr. Grażyna Wójcik, prezes Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego
