Problem moczenia nocnego dotyczy bardzo dużej grupy dzieci i jest drugim najczęstszym, po schorzeniach układu oddechowego, przewlekłym zaburzeniem. Rozpoznanie jego jest wciąż niewielkie i trudne ze względu na lekceważenie objawów ze strony rodziców oraz brak należytej uwagi ze strony lekarza.
Wczesna diagnostyka oraz wdrożenie odpowiedniego postępowania w zakresie moczenia nocnego, może uchronić dziecko przed zaburzeniami sfery emocjonalnej i społecznej oraz ewentualnymi wadami rozwojowymi w obrębie układu moczowego.
W Polsce od kilku lat podejmowane są działania przez środowiska lekarzy oraz pacjentów mające na celu zapewnienie dzieciom moczącym się w nocy uzyskanie odpowiednio wczesnej pomocy zgodnie z międzynarodowymi zaleceniami oraz aktualną wiedzą medyczną. Celem ujednolicenia zasad dotyczących diagnostyki i leczenia dzieci z moczeniem nocnym Grupa Ekspertów, powołana przez Ministra Zdrowia, opracowała „Wytyczne postępowania diagnostyczno-terapeutycznego z dzieckiem moczącym się w nocy”. Standardy te w ostatnim czasie zostały dostosowane do zaleceń medycznych w oparciu o najnowsze badania kliniczne oraz doświadczenia wynikające z praktyki lekarskiej, poprzez skrócenie okresu wspomagająco-motywującego poprzedzającego leczenie farmakologiczne z trzech do jednego miesiąca. Ministrowi Zdrowia pozostaje jeszcze dokonanie analogicznej poprawki w zapisie refundacyjnym preparatu desmopresyna, aby umożliwić dzieciom z moczeniem nocnym otrzymanie właściwej pomocy w możliwie krótkim czasie. Obecny brak zmiany tego zapisu nie pozwala lekarzom na leczenie dzieci zgodnie z aktualnymi „Wytycznymi”.
Nie tylko dzieci
Z moczeniem nocnym u dzieci mamy do czynienia wówczas, kiedy dziecko opanowało już trening czystości lub ukończyło 5 rok życia i bezwiednie moczy w nocy łóżko. Z badań epidemiologicznych wynika, że występuje ono u 5-15 proc. dzieci między 6 a 7 rokiem życia.
Odsetek ten maleje wraz z wiekiem, jednak liczba moczących się intensywnie (każdej nocy) pozostaje praktycznie niezmieniona, a w okresie dojrzewania cierpi na tę dolegliwość wciąż około 3 proc. pacjentów. Szacuje się, iż z zaburzeniem tym zmaga się również 1 proc. dorosłych i są to zazwyczaj osoby, wobec których nie zastosowano nigdy odpowiedniej diagnostyki i leczenia. W skali światowej powyższy problem dotyczy ok. 100 mln ludzi, w Polsce moczy się do 300 tys. dzieci.
Do niedawna moczenie nocne u dzieci było najczęściej traktowane jako zaburzenie pochodzenia emocjonalnego lub nieprawidłowy nawyk czy nawet lenistwo. Ostatnie badania wykazały, iż w rzeczywistości zaburzenia emocjonalne są skutkiem moczenia, a nie jego przyczyną. Świadczy o tym najlepiej fakt, że u dziecka, u którego udało się opanować moczenie ustępują wszelkie problemy natury psychogennej. Istnieje oczywiście grupa pacjentów z moczeniem nocnym o podłożu psychicznym, ale nie jest ona tak liczna, jak do niedawna sądzono (ok. 2 proc.).
Przez dziesiątki lat moczenie nocne uważano za nieskomplikowane schorzenie, które ustępuje samoistnie. Obecnie jednak uznaje się je za zaburzenie o charakterze złożonym, na które składa się kilka czynników. Za wystąpienie moczenia nocnego odpowiedzialne są zasadniczo trzy zjawiska: nadmierna produkcja moczu w nocy (tzw. poliuria nocna), ograniczona pojemność pęcherza oraz nadreaktywność wypieracza pęcherza, często występująca jedynie w czasie snu. Jednak niezależnie od wymienionych czynników, mimowolne, nocne oddanie moczu może wystąpić wyłącznie w przypadku niemożności obudzenia się dziecka przed rozpoczęciem mikcji, bądź niemożności wyhamowania skurczu mikcyjnego pęcherza.
Z dolegliwościami moczenia nocnego najtrudniej radzą sobie dzieci w wieku szkolnym, ponieważ wykazują one wysoką potrzebę akceptacji samego siebie, jak i przez grupę rówieśniczą. Sytuacje związane z występowaniem moczenia nocnego powodują, że dziecko w swoim mniemaniu musi ograniczyć interakcje z rówieśnikami, ponieważ boi się odrzucenia lub ośmieszenia. Obawiając się reakcji rówieśników nie uczestniczy w wyjazdach grupowych takich jak kolonie, obozy czy „zielone szkoły”, które wiążą się z noclegiem. Złe relacje z rówieśnikami mogą pogłębiać u dziecka poczucie niższej wartości. Poczucie to, jeśli zostanie utrwalone, może być przyczyną gorszych wyników w nauce, trudności w nawiązywaniu kontaktów, a w przyszłości może stać się poważnym problemem w wyborze własnej drogi życiowej. Na szczególną uwagę zasługuje też fakt, iż według badań przeprowadzonych z użyciem Skali Postaw Dziecka Wobec Choroby (CATIS), dzieci moczące się czują się bardziej chore i ograniczone przez swoją chorobę niż dzieci z astmą czy chorobą serca.
Lekarz pierwszego kontaktu
Problem moczenia nocnego jest wyjątkowo trudny i wstydliwy nie tylko dla dzieci, ale również ich rodziców. Co w konsekwencji przekłada się na zbyt późne szukanie pomocy, gdyż niechętnie zgłaszają oni ten problem lekarzowi. Moczenie nocne często utrzymuje się u dziecka przez dłuższy czas, ponieważ wielu rodziców w pierwszej kolejności szuka sposobu na zmianę stylu życia, a w przypadku dzieci w wieku pięciu lat i starszych, prawie połowa z nich nie zwraca się o pomoc. W rezultacie może upłynąć od około roku do trzech lat zanim pacjent pojawi się u lekarza w związku z problemem moczenia nocnego. Rodzice lekceważąc objawy, zamykają się na problem i nie potrafią o nim mówić. Zmęczeni dodatkowymi obowiązkami oraz zwiększonymi wydatkami (częste pranie, wymiana pościeli czy materaca) wynikającymi z sytuacji, bywają oni bardziej skłonni do odreagowywania własnych frustracji na dziecku. Bez pomocy z zewnątrz taka dysfunkcyjna rodzina nie potrafi sobie poradzić z istniejącym problemem.
Wczesna diagnostyka i ustalenie odpowiedniego postępowania w zakresie moczenia nocnego pozwala na uchronienie dziecka przed zaburzeniami sfery emocjonalnej i socjalnej, jak i ewentualnymi poważnymi schorzeniami w obrębie układu moczowego. Na podkreślenie zasługuje fakt, że u 20 proc. pacjentów z moczeniem nocnym występują dodatkowo wady układu moczowego oraz zaburzenia czynnościowe układu moczowego i układu nerwowego. Przeoczenie lub nieprawidłowe rozpoznanie patologii leżącej u podstaw moczenia, pociąga za sobą niewłaściwy dobór terapii i w rezultacie prowadzi do zaburzeń trzymania moczu w wieku dorosłym lub postępującego uszkodzenia pracy nerek.
Ogromną rolę we wczesnym rozpoznaniu i zdiagnozowaniu moczenia nocnego u dziecka ma lekarz pierwszego kontaktu, do którego najczęściej rodzice zgłaszają problem po raz pierwszy. Od świadomości rodziców oraz wiedzy lekarza zależą dalsze losy dziecka. Opracowane przez Grupę Ekspertów, powołaną przez Ministra Zdrowia, „Wytyczne postępowania diagnostyczno-terapeutycznego z dzieckiem moczącym się w nocy” jednoznacznie wskazują, iż diagnostyka i leczenie dziecka z moczeniem nocnym powinny odbywać się na poziomie lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Podejście takie niewątpliwie zwiększa szanse pacjentów na uzyskanie odpowiednio wczesnej i nowoczesnej terapii zgodnie z międzynarodowymi standardami, dostępną wiedzą medyczną i dobrą praktyką kliniczną, a tym samym poprawę jakości życia dzieci i ich rodzin.
Red.
